Cacko, perełka – to jedno z licznych określeń, które przyszły mi na myśl, gdy zobaczyłem tą starą butelkę z lokalnego browaru. Ta szklana piękność ma 25 cm wysokości i 7 cm średnicy przy podstawie, brązowe szkło z pałąkowym zamknięciem okrągłą porcelanką. Na jej centralnej części widnieje napis „A. WACHE, Dampfbrauerei Niedersteine              (browar parowy A. Wache w Ścinawce Dolnej) ”. Z otwartymi ustami oglądałem zamykaną korkiem cudeńko. Wskazanie na nazwisko Wache     i miejscowość Niedersteine (dziś Ścinawka Dolna) pozwoliła mi określić dodatkowo jej wiek. Anton Wache prowadził browar parowy w Ścinawce Dolnej w latach 1879-1920. Zatem butelka ma co najmniej 103 lata. Butelka znaleziona wiele lat temu w lesie w pobliżu dawnego młyna         w Małym Bożkowie dziś jest ozdobą mojej skromnej kolekcji.                Sugerując się po napisie na butelce nigdy bym nie przepuszczał,               że jest ona związana z historią Bożkowa. Myliłem się!

Niedawno miało miejsce w Jugowie spotkanie, na którym miałem przyjemność poznać historię tej pięknej miejscowości. Wśród tematów, które przedstawił na nim Paweł Dec- lokalny pasjonat historii Jugowa,     był omawiany jugowski browar. Mówca przedstawił początki browarnictwa w Jugowie, omówił zmiany w prawie dla browarnictwach  na początku XIX wieku oraz dzierżawieniu browaru. Pomyślałem wówczas dlaczego tak by nie mogło być w Bożkowie. Parę dni późnej miałem      całą dokumentację bożkowskiego browaru jaka jest przechowywana        w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, oraz z przejrzanych kronik Josepha Koglera.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------Historia warzenia piwa w Bożkowie jest tak stara, jak sama miejscowość, gdyż wraz z pojawieniem się pierwszych osadników od razu powołano władzę wolnego sędziego, który to oprócz rozstrzygania sporów miał wyłączne prawo do warzenia i sprzedaży w swojej karczmie piwa.               I tak pierwsza pisemna informacja o browarze pochodzi z roku 1412, kiedy właścicielem dóbr, na których dziś stoi dumnie bożkowski pałac,    był Hans Clementh. W kronikach Koglera znalazłem informacje, że sędzia w swoich posiadłościach miał karczmę i browar, które zlokalizowane        były blisko dworu. Był to niewielki wówczas browar, napędzany siłą ludzkich rąk i produkowano piwo na potrzeby własne i karczmy.

Bożkowski browar w takim stanie istniał do drugiej połowy XIX wieku.      W 1863 roku, kiedy to dwór jak i cały Bożków był w posiadaniu hrabiego Wilhelma von Magnis, rozkazano zburzyć większość budynków gospodarczych, w tym stary browar zamkowy. Ów budynki umieszczone były wzdłuż muru na terenach pałacowych. Tym samym nakazując opracowanie planów nowego browaru, które zlecił swojemu architektowi – E. Bergerowi.

W XIX wieku spożywane piwo nic nie przypominało dzisiejszego i było bardzo pospolitym napojem, gdyż było pite przez niemal wszystkich. Czystość wody w tym okresie była daleka od doskonałości i przenosiła rozmaite choroby. Ale za to do piwka się już nadawała. Piwko produkowano z przegotowanej wody i poddawane fermentacji nabierało mocy alkoholowej (może nie tak dużo jak byśmy chcieli), co powodowało skuteczne zabicie wszystkich drobnoustrojów. W dalszej części produkcji taki piwowar aby piwko smakowało „rozmaicie” dodawał najróżniejsze przyprawy, które miały na celu podnieść jego walory smakowe.

W 1865 roku bożkowski browar na nowym miejscu pełną parą zaczyna funkcjonować. Zbudowano go wykorzystując materiał budowlany               z rozebranego na tym miejscu wcześniej zwierzyńca. Ów budynek          był oddalony prawie o 100 metrów od pałacu i składał się : z suszarni, spichlerza, wietrzni i słodowni. Kiedy zaczął funkcjonować nowy browar  to od razu oddany został w dzierżawę prywatnym najemcom.            Pierwszym najemcą browaru, na okres lat dziewięciu, staje się wcześniej wymieniony E. Berger. W latach 1874-1883 jest najmowany przez nijakiego Tschimera, po czym w latach 1883-1889 użytkuje go A. Wache. Czas ten to złoty okres bożkowskiego piwa. W tym czasie główną dźwignią szybkiego rozwoju miejscowości i turystyki w nim była budowa nowego połączenia komunikacyjnego, łączących Nową Rudę z Kłodzkiem. Uruchomiona cukrownia i kopalnia spowodowały duży napływ robotników i rzemieślników. To właśnie popyt na piwo wśród klasy rzemieślniczej i robotniczej powodował znaczny rozwój bożkowskiego piwowarstwa. Najemcy byli zobligowani do dostarczania piwa do pałacu oraz do lokalnej karczmy po cenach rynkowych, dzierżawca zaś miał zapewnić dobry stan budynku i w razie jego usterki miał go reperować,

Niekorzystnie na regionalny browar odcisnęła się pierwsza wojna światowa, w tym problemy z surowcem i brak fachowców oraz pracowników. To okres w którym pogorszyła się jakość piwa a sprzedaż trunku spadła o ¾. W tym czasie najemcą browaru, był Franz Gebauer, który go wynajmował od 30 września 1889 roku, płacąc kwartalnie          240 marek.

1931 roku hrabia rezygnuje z dzierżawienia browaru. Wówczas maszyneria browaru nie była już w pierwszej jakości a jej modernizacja pochłonęła by duże pieniądze, co było na tamte czasy nieopłacalne          ze względu na małą sprzedaż trunku. Budynek rok później został przekazany gminie na potrzeby klubów: katolickiego i czeladniczego.        Na potrzeby klubów rozburzono część browaru w tym suszarnię.           Tak w 1932 roku zakończył się pięciuset letni okres funkcjonowania browaru.

„Bo każdy dzień jest częścią Historii!”

Krzysztof Kręgielewski

P.S. Artykuł został przedrukowany z mojej strony

na Facebooku - "Eckersdorf - Ciekawostki historyczne Bożkowa i okolic."