Bożkowski pałac i jego przemiany

 

  Pałac bożkowski do 1945 roku uchodził za jeden z najważniejszych zabytków w kotlinie kłodzkiej. W dużej mierze zawdzięcza ten stan rodzinie von Magnis. Przez lata budowla mieniła się bogactwem i przepychem. Przyciągała wielu dostojnych a zarazem ważnych gości. Dziś pałac ten popada w ruinę. Pałacowy ogród w stylu angielskim niegdyś z dużą ilością różnorodnych róż, kolorowych krzewów i wyszukanych drzew zamienia się zarośnięty chaszczami dziki gaj. Ktoś tam kradnie jeden to drugi pomnik, komuś były potrzebne cegły z dawnego folwarku. Czy pałac znajdzie godnego gospodarza, który przewróci mu wygląd taki chociażby jaki był w latach 30-tych, kiedy to właśnie dokonano ostatniej znaczącej przebudowy? Nie wiem ale mam taką nadzieję.

Obraz dworu dworskiego z 1788 roku, który został namalowany przez Kajetana Bartscha, Obraz w zbiorach Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku.

Plan dworu z budynkami gospodarczym z lat 1780.

 

    Ówczesny pałac jest wynikiem czterech poważnych przemian / zmian, których początek sięga XVI wiek. Najstarszą siedzibą w centralnej części Bożkowa w miejscu obecnego pałacu znajdował się folwark – dwór sędziowski ( Freirichter ). Został on jednak zburzony (lub przekształcony ) i na jego miejscu zbudowano dwór szlachecki, tzw. „Steinhof” (Dwór kamienny) prawdopodobnie w latach ok. 1570-1625 . Główny budynek dwukondygnacyjny nakryty był dwoma dwuspadowymi dachami. Budynek ten stał blisko centrum folwarku i z trzech stron otoczony był przez budynki gospodarcze. Nie są dokładnie znane z tego czasu szczegóły wystroju elewacji tego dworu.

Szkic planu pałacu z 1787 roku. Obraz został namalowany przez Kajetana Bartscha. Obecnie znajduje się w Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku.

 

W 1663 roku dwór jak i cały Bożków przeszedł w posiadanie hrabiego Rzeszy Johanna Georga von Gotzen. Posiadał on także dom w Kłodzku oraz siedzibę w dobrach lennych w Ścinawce Górnej ( dziś to piękny pałac Sarny). W raporcie Grudmanna z 1939 roku można wyczytać „ Wzmianka z bożkowskiej kronice kościelnej z roku 1669 oraz informacji o szczęśliwym ugaszeniu pożaru z 8 października 1735 roku dowodzą, że w okresie posiadania hrabiego von Magnis w renesansowej budowli dokonano istotnych zmian. Notatka z roku 1669 podaje, że hrabia Gotzen kazał dodać do starego pałacu jeszcze kilka mieszkań i podwyższyć od frontu po obu stronach o szereg wspaniałych pokoi, wysokie na dwie izby, których budowa została zakończona w 1669 roku”. Dodatkowo do wschodniej elewacji budynku dobudowano akież z cebulastym hełmem. Znajdujący się w Muzeum Ziemi Kłodzkiej obraz z 1788 roku, który został namalowany przez Kajetana Bartscha, przedstawia budynek dworu z tamtego okresu.

Plan zabudowy pałacu z 1860 roku. Na planie widać budynki gospodarcze przy murze od strony drogi. AP we W-w.

 

   Dwór dotrwał do 1787 roku, kiedy to został włączony jako rdzeń w nowy znacznie większy pałac. Miała to być rezydencja nowego właściciela pałacu hrabiego Antona von Magnis. Prawdopodobnie pałac został zaprojektowany przez czeskiego architekta, być może dworskiego architekta Magnisów. Poza tym w archiwum w Bożkowie znajdował się tylko wstępny plan budowy pałacu. Więc nie wiadomo w jaki stopniu zrealizowano plan podczas budowy. Co jest pewne? Budowę rozpoczęto 1778 roku a zakończono w 1791 roku, gdyż w tym roku na podstawie notatki zamontowano piorunochron ( jako jeden pierwszy w tej części Śląska). Również Kogler w swoich kronikach potwierdza, że pałac budowano w latach 1787-1792. Front nowego pałacu rozplanowano osiowo i symetrycznie względem rdzenia trzy piętrowego 6 - osiowego (dawnego dworu ), do którego dostawiono boczne skrzydła każde po 11 osi 2 - piętrowego, wykreślono łukiem częściowo. W części starego dworu, usytuowano wielką, dwukondygnacyjną salę balową i kaplicę. W skrzydle zachodnim zlokalizowano główną sień pałacową i klatkę schodową. Natomiast w skrzydle wschodnim rozmieszono okazalsze wnętrza pałacowe, w tym reprezentacyjną kulistą w rzucie jadalnię. W 1863 roku dokonano kolejną zmianę, wyburzając ciąg budynków gospodarczych do których można było się dostać również od strony miejscowości. W 1865 roku podjęto również przebudowę wozowni połączonej z pałacem. Projekt został zamówiony u królewskiego budowniczego k. Schmidta z Wrocławia.

Zachowany i zrekonstruowany zakres zabudowy pałacu z lat 1787-1792 Zachowane skrzydło gospodarcze z I połowy XIX wieku -Rozbudowa zamku po 1870 r.

[ Ze zbiorów Herder-institut]

Plan przebudowy pałacu z 1877 wykonany przez E.

Bergera. AP we W-w.

Widok na pałac w 1933 roku przed zmianą elewacji. MF w BK.

Widok na pałac w 1914 roku. Widać na dachu okazałe szczyty.

Zdjęcie z gazety - Grafschaft Glatz .

18 października 1871 roku wybucha pożar, który prawie zdławił cały pałac. W czasie tego pożaru w najmniejszym stopniu zostało uszkodzone wschodnie skrzydło pałacu. Większość zbiorów udało się uratować. Rezydencję odbudowano według planów już wspomnianego wcześniej k. Schmidta. Prace budowlane prowadził do 1877 roku Ewald Berger, dworski budowniczy Magnisów.      W planach budowniczy wprowadził zmiany np.: klatki schodowej. Projekt nowego założenia zatracił z jednolitości pierwotnego wyglądu pałacu, zachowując stary rdzeń i przedni trakt skrzydła wschodniego. Dodano natomiast wysoką wieżę na północno-wschodnim narożniku oraz mniejszą po drugiej stronie pałacu. Radykalnie zmieniono skrzydło zachodnie, w której zlokalizowana jest reprezentacyjna klatka schodowa oraz okrągła sień z dwoma rządami kolumn. Przy odbudowie pałacu zachowano połączenia pałacu z budynkami gospodarczymi, w tym z wozownią i stajnią. Całość budynku nakryto wysokim dachem dwuspadowym,        które zostało „ożywione” okazałymi szczytami, lukarnami i wysokimi kominami. Okna zostały ozdobione poprzez opaski posiadające naczółki w kształcie girland i półkoli. Wcześniej obok pałacu biegła szosa, teraz zmieniono jej bieg oddalając ją od zamku.

Pałac z lat 1940.

Plany Kurta Teuscherowa architektowa z Kłodzka z lat 30-tych XX wieku. AP we W-w.

 

  Ostatnia ważna przebudowę pałacu podjęto w latach 1933 – 1940 i zlecono ją Kurtowi Teuscherowi architektowi z Kłodzka. Projekt miał nawiązać do śląskiej architektury czasów frederycjańskich i został zatwierdzony przez urzędników. Miał przypominać pałac z lat 1787 – 1791. Na początku zmieniono elewację południową pałacu a 1940 roku północną. Została przywrócona dawna bryła rdzenia pałacu, zlikwidowano wielkie neorenesansowe szczyty.

Po II wojnie światowej pałac przechodził remonty w latach 1956, 1970, 1973 . Ostatni remont odbył się w latach 1975- 1978.

   

Bo każdy dzień jest częścią historii !

Krzysztof Kręgielewski

 

P.S.

Artykuł został przedrukowany z mojej strony

na Facebooku - "Eckersdorf - Ciekawostki historyczne Bożkowa i okolic."

 

Uwaga

Macie w domu stare zdjęcia, na których w tle widać kawałek Bożkowa lub jego okolic? Może fragment domu, którego już nie ma?  Zdjęcie ogródka przydomowego, gdzie rosło drzewo, które zostało  wycięte dawno temu? A może dziadka w kapeluszu, babcię na ławce albo dzieci biegające przy pomniku? Dla Was to może zwykła, niepotrzebna już fotografia, a dla mnie to już  bezcenny okruch historii.  

Jeśli przechowujecie podobne zdjęcia albo inne przedmioty, gdzieś chowane na  stryszkach czy szafach  dajcie znać. Zbieram okruchy tej naszej przeszłości jak rozsypane puzzle, z których próbuję ułożyć obraz Bożkowa i jego okolic sprzed lat.

Świat bardzo szybko opróżnia się z opowieści jak i ludzi. Odchodzą one po cichu, bez śladu. Razem z nimi znika to, czego nie zdążyliśmy zapytać, zanotować, usłyszeć. Dlatego każde zdjęcie, każdy szczegół i każda rozmowa mają dziś ogromne znaczenie.

 

Jeśli w Waszych szufladach leżą fragmenty starego Bożkowa lub jego okolic dajcie znać. Przyjadę żeby zachować to co jeszcze nie zniknęło. A przy okazji możecie w ten sposób mnie poznać, pogadać, podzielić się historią, posłuchać i powspominać.